اصظلاحات همدانی
اصظلاحات همدانی
در ئی بخش چندتائی اَ اصطلاحای همدانی که در کتاب واژه نامه های همدانی (نوشته آقای گروسین ) آمده مینویسیم
آبِ شب و خوابِ روز مِعده خراب میکنه بیوه زِِنِ کرِه دار خانه خراب میکنه
بیوه زن کره دار ینی زنی که چندتا بچه اَ شوهرِ اول داشته باشه و بوره خانهَ دومٌ.
آخر قمار بازی و تِلِکه گیری؛ آخر قمار بازی و باج گیری.
آدم شَِلم شوربائیه؛ بی بند و بار است.
آدم گدا .......نیمیخوابه ، آدم دارا سِکِش نیم خوابه؛ اولی پر اولاد دومی پر پول.
آدم گوزو، نن ِ جو مانِه شِه، آدم گوزو برایش نان جو بهانه است، بهانه گیر
.
آدم مار گزیده اَرِسمانِ آلاچیل چیل میترسه؛ آدم مارگزیده از ریسمان سیاه وسفید میترسد.
آفتاب چه بدانی چه ندانی اَسِرِ جای خودس درمیا ، آفتاب چه بخواهی چه نخواهی از سر جاي خودش در میآید.
آفتابه وردار ، کسی که توي حرف دیگران می دود.
آقاره ندیدیم سِرِ زین ، همیشه چیزاش می سِووید زمین، آقا را ندیدیم سر زین، همیشه وسایلش می سابید زمین، همیشه به یک
روال.
آلو به آلو میپا رنگ ورمیداره ، همساده به همساده میپا پَند ورمیداره ، آلو به آلو نگاه میکند رنگ بر میدارد ، همسایه به همسایه هم نگاه میکند پند میگیرد، تآثیر همنشین.
آی لِئُم ، آی دِندانُم ، شو خوُآر آمده مهمانُم، یی نون نِمانده نون دانُم آی لبم آی دندانم خواهر شوهر آمده مهماني من ، یک نان نمانده به ظرف نانم، بد گوئی از خواهر شوهران.
اَ آبگوشت چه خیری دیدیم که کُفتهَ هزار دَسه خورده. از آبگوشت چه خیری دیده ایم که کوفتهَ هزار ذسته خورده.
اَ آتیشی که افروختم ، خوُدِمَم سُختم . از آتشی که افروختم خودم هم سوختم.
اَ اُ روش اِفتاده. از آن رویش افتاد، بی حیائی کردن.
اَبر بشوُ و نِبار. اوقات تلخی بکن ولی کتک نزن.
اَبروآشه زده چنگک. ابروها را بالا بردن، کنایه از فخر فروختن.
اَ پلگار دِر اِوُدن. از پرگار در آوردن، حوصلهَ کسی را بردن.
اِتل شد و بتَل شد دنیا به حالُم خِوَر شد. سرگذشتم متل شد و دنیا به حالم خبر شد.
اَ تَمٌلی به خرس میگه خالو. از تنبلی به خرس میگوید خالو (دائی).
اَ توُ خودشه میسوزانه اَ بیرون مردُمه. از داخل خودش را میسوزاند (عذاب) از بیرون مردم را. با سیلی صورت خود را سرخ کردن.
اَ حَرستِ آفتِوُ ، نِشته به مَهتُو. از حسرت آفتاب در مهتاب نشسته است.
اَ دور دِل میوره اَ نزیک زَله. از دور دل آدم را میبرد از جلو میترساند.
اَ رو جیجی ، اَزیر قیچی. کنایه از آدم متظاهر و دورو.
از هُولِ هلیم به تیان اِفتادن. به طمع نفعی عجله کردن و ضرر دیدن.
اَسبش نگرفته آخور میونده. هنوز اسب نخریده آخور می بندد.
اَسبِ گرفته یورتمه نیمیره. اسب خسته یورتمه نمیرود.
اِسفند بگه چِق میگه وا منه. اسفند بر آتش صدا کند میگوید با من است، بد بین بد گمان.
اسفند بگه چق حاضر میشه. اسفند بگوید چق حاضر میشود.
اَشالُم بهتر قَد بندُم. در قدیم روی شال قدبند میبستن که عبارت بود از کمربند چرمی ای که با قلاب به هم متصل میشد و گاهی امقات ارزش قد بند از شال بیشتر بود. مثل؛ کس نخارد انگشت من جز ناخن انگشت من. کانیه از نزدیکان خود می باشد.
اَ شاني هِمِدان و خرماي عراق باز ماندن. شانی انگور شاهانی است، از اینجا رانده و از آنجا مانده.
اَ قُشُن به بالا گوزیدن. قشن ؛ تسمه پشتبند الاغ . همانند پا از گلیم خود بیرون گذاشتن.
اِگه بشی اُستادِ لُر ، صد بار بیگیر ، یه بار ببَر . تا تجربه نکرده ای دست به کاری نزن.
اِگه تا خروس نباشه صُب نیمیشه؟ بدون خروس هم صبح خواهد شد.
اِگه نِداری درای باغ، چه دِرش بسته باشه چه طاق. اگر نداری خیالی در این باغ چه درش بسته باشد چه باز.
اِگه زنی دُمم ، اِگه زنی سُمم ، مهَ اَ جاي خودُ نیمی جُمُم. اگر چه به پشتم بزنی، اگر چه به پایم بزنی از جاي خودم تکان نمیخورم.
خودسر.
اِگه سازه بدی دِسه آدم ناشی چاواشه میزنه. اگر ساز را بدهی به آدم ناشی برعکس (خراب) میزند.
اِگه نِداری نونِ گندم ، داشته باش زوانِ مردم. مردم دار باش.
اِگه اَ آسمان پالان بواره، قُشونش میفده گردن ما. اگر از آسمان پالان خر ببارد، پاردمش میافتد گردن ما، بد شانس بودن.
اِگه پلوی همه روُم سیاهه پُلوِي صَحَب چُس روُم سفیده. اگر پیش همه رویم سیاه است، نزد آن کسی که از او بادی رفته رویم سفید است.
اِگه خیاط سوزن ونِخِش گُم نشه، روزی صدتا لواس میدوزه. اگر خیاط نخ و سوزن خود را گم نکند روزی صد لباس میدوزد.
اِگه گُسنه ماندی مِنِتِ هَمساده نِکش. اگر کرسنه ماندی منت همسایه را نکش.
اِگه مو میشد بخت ، بُزا مینشتن تخت. اگر مو بخت می آورد بزُها به تخت مینشستن
.
اِلَنگ اِلَنگ اَدِس شیر اِفتادیم دِسِ پلنگ. از چاله به چاه افتادن.
اِلوُ میگه مهَ پیرم ، دَس نزنین میمیرم . آتش میگوید من پیرم دست نزنید خاموش میشوم.
اَما دِر آ به ما بخند. از ما در آمده (زاده شده) به ما بخند.
اِنقدر دِلُم هَس سِمَن ، اِنقد دارم سمن سمن ، که یادُم نیمیا یه یاسمن. گرفتار و مبتلا به غم.
اِنگور شاه است و سلطان خربزه، هندوانه آب است و گرمک بی مزه. خوشمزه وشاه میوه ها انگور و سلطان خربزه است.
اِنگور خوب پلٌاره میشه، زنِ خوشگل .... میشه، مرد خوب گُندله میشه. نون خوب خورد میشه. انگور خوب حبٌه میشود ، زن زیبا ...می شود، مرد خوب کوتاه قد میشود، نان خوب خورده میشود.
اِنگوشت اِنگوشت نِوَر تا خیک خیک نریزی. انگشت انگشت ندزد تا خیک خیک نریزی.
اُنِه که میشتی برام رو دِوُری اَ ئی به بعد بیل پشت دِوُری. چیزی را که برایم روی بشقاب میگذاشتی از این به بعد پشت بشقاب بگذار.
اوٌل آخورشه دورُس کن بعد گابِ بیار. اول آخورش را درست کن بعد گاو را بیاور.
اولاد جیبه لات موکنه، جانه آب. فرزندان جیب را تهی می کنند، جان را آب.
اوٌل بچَش بعد بگو بی نمکه.
اول خر پالانشه در میاره بعد میگه گرمه.
ئی چشم به او چشم سوما نیمیده. این چشم به آن چشم نور نمیدهد.
ایز گُم کردن. ردٌ پا گم کردن.
ئی شان ئی شان را نِرو، رَسمِ بزرگان را نِرو خُلٌاره گندم نیمیشه، گدازاده دارا نیمیشه. تازه به دوران رسیدن، نو دولت
.
ای فِلک همه خروزه موخورن و کالَ کِلَکک.
ئی وُره وره دِلمان اینم چَس و گوز زبیده کورمان. کنایه از اضافه شدن غمهاي دیگران بر غم شخص.
باج بدم اونم به شِغال.
بارانا بارید ، حالا دیه تِرکا بهم رفد. بارانه که بارید حالا دیگر شکافها بهم رفت، موقعیت قبلی را فراموش کردن.
باغ ما میداشت اِنگور عسگری نام ما می بود کَل حیدر قلی
باغ ما خالی اَ انگور شد نام ما برگشت و حیدر کور شده
بچهَ آخره نون زیر کبابه، بچهَ آخر نان زیر کباب است.
بچه گداره که ناز کنی ادعاي نون و پیاز موکنه.
بچه بودی بازیت دادم ، بزرگ شدی یادت دادم.
بچهَ یکی یی دانه یا چل میشه یا دیوانه.
بخت که برگرده فالوده دِندان میشگنه. کنایه از بد شانسی.
بخت که برگرده عروس در حجله نر گرده.
بخوُر و بخواب کارشه، خدا نکنه دارِِشه. تنبل، تن پرور.
بخیه به آب و دوغ زدن. کار بی حاصل.
بدبخت روُغنش میریزه میگه آمدمه. آدم بد بخت روغنش میریزد میگوید خوش سانسی دارد.
بری یکی بیمیر که برا تب موکنه.
بُز اُودَن. بز آوردن بد بیاری.
بعدِ 20 سال گدائی نیمیدانه شبِ جُمٌه کی یه. بعد از 20 سال گدائی شب جمعه را نمیشناسد.
بعدِ عروسی و دُمٌَک. بعد از عروسی و دمبک.
بلبلِ چاغاله تلخه. کنایه از آدم یاوه گو و سخن چین.
بووآ آزاله، نِنِه تَپاله، تو اَ کوجا درآمدی گُلِ لاله ؟. پدر آزاله، مادر تپاله تو از کجا در آمدی گُل لاله؟.
به آدم گِدا چه یه نُن بدی ، چه یه نُن بسانی.
بووآ نِنِه ره نوینی، ادعاي پادشاهی موکُنی.
به اسبِ خان گفته یابو.
به بوبوسلیمانی گفتن؛ لانَت بو میده عوضش کن. گفت؛ کونِ بی صحَبی که مهَ دارم هر جا برم میگندانه.
به هد هد گفتند؛ لانه ات بو میدهد عوضش کن. گفت؛ این .... بی صاحبی که من دارم هر کجا بروم میگنداند.
به پاچهَ کسی پُف کردن. هندوانه زیر بغل کسی دادن.
به حرف گربه توله باران نیمیا. مانند ؛ با حرف سگ دریا نجس نمیشود.
به قرباقه گفتن؛ حاجی لک لک خوبه، گفت ؛ احوالشِ اَ گُردهَ مهَ بپرس.
به ماه میگه تو درنیا مه در میام.
به نام علی، به کامِ ولی. به نام ما ، به کام شما
به همساده نگو تُمٌان ندارم، تُمٌان که نیمیده، آبروتم میوره.
بیگار بده بیکار نِگَرد.
پچ پچ خانهَ مُلٌاره خراب کرد.
پسِِ اُودن. از بال و پر افتادن.
پَس چُریدن. عقب ماندن.
پسر بری دِوآندن، دختر بری لِووآندن. پسر براي بردن تابوت دختر برای گریه وشیون.
پشک افتادن. شانس آوردن.
پَلوي قلٌاغ و چشم دراودَن. نزد کلاغ و چشم درآوردن.
پولته به مه بده قرض، زمسان بیا در خانمان بلرز
پَلوي مردم هیچُم مُکنه، بیخ خانه ماچُم مُکنه.
پیش اَ قاضی مَمَبر رفتن.
پیش قاضی و ملاٌق بازی. گستاخی.
پین به کلاي کِسی نیمی پیمه. به سخن کسی اهمیت ندادن.
تا بُزه دُمشه نِجُمٌانه، تِگِه ور نیمی جه گُردش. تا بزک دمش را نجنباند بز نر نمیجهد به پشتش.
تا پسر پدر بشه، یه دنیا خونِ جیگر میشه.
تا بخوای کاری بُکنی، دُم اُشتر به زمین رسیده. کار از کار گذشته.
تا تو فکر رخت بوکنی ننه ، منه سیا بخت موکنی ننه.
تا دل نسوزه اشگ اَ چشما درنیمیا.
تازی وخت شکار ریدنش میگیره. سگ شکاری موقع شکار .....
تا کچل غنج کُنه عروسی تمامه.
تا گِرده بپزه ، کولچه می سوزه.
تا میگن لِنگی تو ورمیداری شِلِنگی. بدون تفکر کاری انجام دادن.
تا نِمکدان برسه غذا تِمامه.
تا همساده حسود نباشه ، باغ به دیوار احتیاج نداره.
تُپاٌ کون نیمی دِرٌانه ولی دَر دِه داره.
تپه هَشتن . از زیر کار در رفتن.
تمَل نرو به سایه ، سایه خودش میایه.
تو اَ زمین ، مه اَ خانه ، خانه ره بُکن مسگرخانه. خرابی روی خرابی افزودن.
تو خیر بده باش، شبِ جُمٌه زیاده.
تو که نباشی یار مه خدا نسازه کار مه.
تِو هَشتن. در پیچ و تاب گذاشتن.
جا خواستیم، جانشه نخواستیم.
جان بسٌان. دشمن.
جاي خلوت نِگوز ، کونِت یاد میگیره ، حرف بیخود نزن دَنِت یاد میگیره.
جزء قازورات . بی اهمیت.
جوان داری و شمشیر داری.
جوانه نفرس زن اساندن، پیره نفرس خر اساندن.
جیبش کاتِنه زده. بی پول.
جیک وپوک درآوردن. سر در آوردن.
جیگر جیگره ، دیگر دیگره.
چا میوا اَ خودش آب دِرآره.
چُس چُس کردن. تنبلی کردن.
چشماش آلاجه بولوجه میره. تار دیدن. کنایه از سر به هوا بودن.
چوغ به دِسه خرس دادن آسانه، امٌا اساندنش سخته.
چوغه ره که ورداری گربه دُزه فرار موکنه.
حُکمش روانه، گوزش پَلِوان. حکمش روان است، گوزش پهلوان. دیکتاتور
حمام میری بمال، مَچٌد میری بنال.
حَناي دَس میره، کینهَ دل نیمیره.
حناي زیادیه در کون میمالن.
حوضی که آب نداره، ماهی لازم نداره.
حَیا داره اَ حَیاش میترسه، بی حَیا میگه اَ مه میترسه.
خالَم هر چی دورتر، چَس و گوزش کمتر.
خاله که اَ مادر مهربانتر باشه پاشه میوا داغ کنی.
خاله خوش وردار. زود آشنا
خاله نِنِه نیمیشه، عمو بووآ.
خانه چکِ چک، بچه رغِ رغ ، سازنده هم دِمِ دَر دِرم دِرم. خانه چکٌه میکند، بچه کثافت کرده، نوازنده هم بیرون می نوازد. بد بیاری
خانه که بشه دو کیوانو، خاکِش میا تا زانو. خانه ای که دو کد بانو داشته باشد، گرد وخاکش تا زانو میرسد.
خانه هرچی هَس، مهمان هرکی هَس.
خدا برکت بده به آبگوشت، سیر نشدی بَخچ گوشت.
خدا رَخت داده اندام نداده، نُن داده دِندان نِداده.
خراب بِشه آسیوئی که اُ بشه چَقچَقَش. خراب شود آسیابی که او بشود پروانه اش.
خِر خِرَش کلفت بشه.
خِرش به از خودشه.
خِرِ مانده به چُشی بنده. خری که خسته شده منتظر گفتن چُشی است.
خِره وا تُوربه، مُرده ره وا گور مُخوُره.
خودشهمی لرزانه تا مِنه بترسانه.
خوردن آلو ، تِرٌ تِرمَ دارو. خوردن آلو، اسهال هم دارد.
خوش به بَختُم ، گربه ریده به تَختُم.
خونِ توني هم بودن. دشمن سرسخت هم بودن
خیار خوری یا بوسان جوری. فضولی؟
دارُم نیمیره، بارُم زیاده. پشتوانه هایم (فرزندانم) نمیرند، اگرچه بارم(گرفتاری) زیاد است.
داشتم داشتم حساب نیس، دارم دارم حسابه.
دان میا گُوآله، دِماغ میا نوُآلِه، چشم میا نخودچی، ابرو میایه هیچی. بد ترکیب
دختر، اولاد نیمیشه، بز ثروت.
دختر به گَواره، مادر به تیکه پاره. دختر به گهواره، مادر به جمع آوري تکه پاره(جهاز) او.
دختر زایدم بری مَردُم، پسر زایدم بری مَردُم، خودُم میانه میگردُم. خودم سرگردانم
دختر وخیز سنگین سنگین، بختت بشه رنگین رنگین.
دختری که نِنِه بپسنده ، عروس خاله میشه.
دِرَخت هر چی پر بار بشه شاخَش می نَمٌه.
درختی که سِره آلوشگوئه بکارن میوَش میشه تُنگِلِه لولَنگ.
دِره وا دالان مُخوره ، خِره وا پالان.
دِرِی نِگُفت.
دِریده رو. بی شَرم
دَس بُریده قدر دَس بُریده ره میدانه.
دِسِش به خیگِ شیره بنده. خوشگذران.
دَسه گُل به آب دادن.
دِلِ روتٌِ روت و آشِ قِره قوروت. شکم گرسنه و آش کشک.